HOME > natural science Laboratory > コンピュータ・シミュレーション講座 > 計算物理学

ルジャンドル陪関数の漸化式と規格化

文責:遠藤 理平 (2011年12月27日) カテゴリ:TIPS 集(107)計算物理学(165)
ルジャンドル陪関数は、ヘルムホルツ方程式の極座標において変数分離した際の微分方程式の解として与えられます。 ルジャンドル陪関数は完全系を成すため、任意の関数型をルジャンドル陪関数の重ね合わせで表すことができます。 本稿では、任意の関数をルジャンドル陪関数を用いて展開する際の準備として、数値的に取り扱いやすい漸化式を用いたルジャンドル陪関数の描画と規格化を行います。

ルジャンドル陪関数は、

(1)

で定義される関数で、lを次数(degree)、mを位数(order)と呼ばれる2つの指数で指定されます。 ただし、lmxには

(2)

の制限があります。 式(1)で与えられるルジャンドル陪関数は解析的には便利な場合が多いですが、 数値的に扱う際には非常に不便なので、エルミート多項式の場合と同様に漸化式を利用します。


ルジャンドル陪関数の漸化式

位数m \ge 0に対して、

(3)

が成り立ちます。ただし、次数はm以上である必要があります。 数値的には、

(4)

と変形したほうが都合が良いです。つまり、連続する2つの次数に対するx依存性が得られれば、 次の次数のx依存性を数値的に得ることができます。 漸化式の初期値として、l=m-1l=mにおけるP_l^{m}

(5)

と与えることで、位数m \ge 0かつl \ge mのルジャンドル陪関数を計算することができます。 m \le 0の場合には、

(6)

の関係式を用います。これで任意のmm\le lを満たす任意のlに対するルジャンドル陪関数を計算することができことになります。


ルジャンドル陪関数の直交性と規格化

異なる次数l,\, l'のルジャンドル陪関数の内積は

(7)

となります。つまり、

(8)

と新しく定義することでルジャンドル陪関数を規格化することができます。 規格化ルジャンドル陪関数の漸化式は式(4)から

(9)

となり、初期値は

(10)

となります。また、m	o -mの関係式(6)は

(11)
\bar{P}_l^{\,-m}(x) = (-1)^m \bar{P}_l^{\,m}(x)

と変形することができます。以上で得られる規格化ルジャンドル陪関数は

(12)

を満たします。

計算結果

ルジャンドル陪関数のx依存性

l=0,1,2,3-l\le m \le l)に対して、 P_l^{\,m}(x)\bar{P}_l^{\,m}(x)の計算結果を示します。


拡大する


規格化ルジャンドル陪関数の直交性の確認

式(9),(10)で得られた規格化ルジャンドル陪関数の直交性を確かめます。 下記は式(12)を計算した結果です(左から順にm,l,l'と式(12)の計算結果)。

0 0 0 1
0 0 1 2.23525e-017
0 0 2 2.48542e-016
0 0 3 3.15303e-017
0 1 0 2.23525e-017
0 1 1 1
0 1 2 2.28706e-016
0 1 3 1.52749e-012
0 2 0 2.48542e-016
0 2 1 2.28706e-016
0 2 2 1
0 2 3 9.9772e-017
0 3 0 3.15303e-017
0 3 1 1.52749e-012
0 3 2 9.9772e-017
0 3 3 1
1 1 1 1
1 1 2 6.55298e-017
1 1 3 -9.34794e-013
1 2 1 6.55298e-017
1 2 2 1
1 2 3 -6.85308e-017
1 3 1 -9.34794e-013
1 3 2 -6.85308e-017
1 3 3 1
2 2 2 1
2 2 3 1.58455e-017
2 3 2 1.58455e-017
2 3 3 1
3 3 3 1

\delta_{ll'}が実現できていることが確認できます。


C言語プログラムソース

数値積分にはシンプソン法(シンプソン法を利用して積分を数値計算する) を用いています。

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
/*漸化式を用いてルジャンドル陪関数と規格化ルジャンドル陪関数を描画するプログラム
+直交性の確認
(2011.12.27 公開)*/
#include <math.h>
#include <stdlib.h>
#include <time.h>
#include <fstream>
#include <sstream>
#include <iostream>
#include <string>
#include <cstdio>
#include <iomanip>
#include <stdio.h>
#include <complex>
#if defined(_OPENMP)
  #include <omp.h>
#endif
#if defined(_MSC_VER)
  #include <direct.h>   // Windowsフォルダ作成用
#elif defined(__GNUC__)
  #include <sys/stat.h> //  UNIX系ディレクトリ作成用
#endif
using namespace std;
 
double PI = acos(-1.0);
double Factorial1(int n);
double Factorial2(int n);
const int l_max = 3;
const int kizami = 2000;
double Legendre( int m, int l, double x);           //ルジャンドル陪関数
double NormalizedLegendre( int m, int l, double x); //規格化ルジャンドル陪関数
string folder = "Legendre";//作成するフォルダ名
double Simpson(double a, double b, int m, int l1,  int l2);//シンプソン法
double f(double x, int m, int l1,  int l2){
  return NormalizedLegendre( m, l1 , x) * NormalizedLegendre(m, l2, x);
}
 
int main(){
  #if defined(_MSC_VER)
    _mkdir(folder.c_str());   // Windowsフォルダ作成
  #elif defined(__GNUC__)
    mkdir(folder.c_str(), S_IRWXU | S_IRWXG | S_IRWXO); // UNIX系のディレクトリ作成
  #endif
  #if defined(_OPENMP)
    omp_set_num_threads(8);
    cout << "OpenMPを利用します(最大スレッド数:"<< omp_get_max_threads() << ")" <<  endl;
  #endif
  double x_min = -1.0;
  double x_max =  1.0;
 
  for(int l=0; l<=l_max; l++)
  {
    for(int m=-l; m<=l; m++)
    {
      char str[200];
      string str1;
      ofstream fout_s;
      sprintf(str, "/Legendre%d_%d.data", l, m); str1 = folder + str;
      fout_s.open(str1.c_str());
      for(int i=0; i<=kizami; i++)
      {
        double x = x_min + (x_max-x_min)/double(kizami)*double(i);
        fout_s << x << " " << Legendre(m,l, x) << " " << NormalizedLegendre(m,l, x) << endl;
      }
      fout_s.close();
    }
  }
 
  ofstream ofs( "Legendre_bisect.data" );
  for(int m=0; m<=l_max; m++)
  {
    for(int l1=m; l1<=l_max; l1++)
    {
      for(int l2=m; l2<=l_max; l2++)
      {
        ofs << m << " " << l1 <<" " << l2 << " " <<  Simpson( x_min, x_max, m, l1, l2) << endl;
      }
    }
  }
  ofs.close();
}
double Legendre( int m, int l, double x)
{
  int mm = abs(m);
  if( mm>l )  return 0;
  double r0, r1, r2;
    r0 = 0.0;
    r1 = pow(1.0-x*x, double(mm)/2.0) * Factorial2(2*mm-1);
    if( mm==l && m>=0) return r1;
    if( mm==l && m<0)  return r1 * pow(-1.0,mm) * Factorial1(l-mm)/Factorial1(l+mm) ;
    for(int ll = mm+1; ll<=l; ll++ ){
      r2 = ((2.0*ll-1.0)*x*r1 - (ll+mm-1.0)*r0)/(ll-mm);
      r0 = r1;
      r1 = r2;
    }
  if(m>=0) return r2;
  else return r2 * pow(-1.0,mm) * Factorial1(l-mm)/Factorial1(l+mm) ;
}
double NormalizedLegendre( int m, int l, double x)
{
  int mm = abs(m);
  if( mm>l )  return 0;
  double r0, r1, r2;
    r0 = 0.0;
    r1 = pow(1.0-x*x, double(mm)/2.0) * sqrt( 1.0/2.0 * Factorial2(2*mm+1)/Factorial2(2*mm));
    if( mm==l && m>=0) return r1;
    if( mm==l && m<0)  return r1 * pow(-1.0,mm);
    for(int ll = mm+1; ll<=l; ll++ ){
      r2 = sqrt((2.0*ll-1.0)*(2.0*ll+1.0)/((ll+mm)*(ll-mm))) *x*r1 - sqrt((ll+mm-1.0)*(ll-mm-1.0)/((ll+mm)*(ll-mm)) * (2.0*ll+1.0)/(2.0*ll-3.0) ) *r0;
      r0 = r1;
      r1 = r2;
    }
  if(m>=0) return r2;
  else return r2 * pow(-1.0,mm) ;
}
 
double Factorial1(int n)
{
  if( n<=0 ) return 1.0;
  double F = 1.0;
  for(int i=n; i>=2; i--){
    F *= double(i);   
  }
  return F;
}
double Factorial2(int n)
{
  if( n<=0 ) return 1.0;
  double F = 1.0;
  for(int i=n; i>=2; i=i-2){
    F *= double(i);   
  }
  return F;
}
double Simpson(double a, double b, int m, int l1, int l2)
{
  double ss1 =0.0;
  for(int i=1; i<=kizami/2-1; i++){
    double x = a + (b-a)/double(kizami) * double(2*i);
    ss1 += f(x, m, l1, l2);
  }
  double ss2 =0.0;
  for(int i=1; i<=kizami/2; i++){
    double x = a + (b-a)/double(kizami) * double(2*i-1);
    ss2 += f(x, m, l1, l2);
  }
  return  (b-a)/(3.0*double(kizami)) * ( f(a, m, l1, l2) + f(b, m, l1, l2) + 2.0 * ss1 + 4.0 * ss2 );
}

ファイル

C言語ソースファイル

漸化式を用いてルジャンドル陪関数と規格化ルジャンドル陪関数を描画するプログラム

Illustratorファイル

ルジャンドル陪関数.ai

Originファイル

ルジャンドル陪関数.OPJ



▲このページのトップNPO法人 natural science トップ

関連記事

TIPS 集

計算物理学

▲このページのトップNPO法人 natural science トップ